xromata.com

[Από την σειρά της ‘Britannica’ για τις βιο-χρωστικές]

Ο Χρωματισμός στην βιολογία

[ΚΒ]

Η προσαρμοστική αξία του βιολογικού χρωματισμού

Ο χρωματισμός και το μοτίβο του χρωματισμού διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στη ζωή των φυτών και των ζώων — ακόμη και εκείνων των ειδών στα οποία η όραση λείπει ή δεν είναι κυρίαρχη αίσθηση.

Για παράδειγμα, ο κρυπτικός (απόκρυφος) χρωματισμός συχνά συμβαδίζει με την κρυπτική συμπεριφορά.

Τα μη αντανακλαστικά χρώματα εμφανίζονται στα πρόσωπα των πουλιών που αναζητούν τροφή στο έντονο ηλιακό φως και ο ανθεκτικός στην τριβή χρωματισμός εμφανίζεται πιο συχνά μεταξύ των ειδών που κατοικούν σε τραχιά ενδιαιτήματα παρά μεταξύ των ειδών που κατοικούν σε μη διαβρωτικά ενδιαιτήματα.

Οι λειτουργίες του βιολογικού χρωματισμού εμπίπτουν σε τρεις μεγάλες κατηγορίες: (1) οπτικές λειτουργίες, στις οποίες ο χρωματισμός επηρεάζει την ορατότητα του ζώου ή του φυτού στα άλλα ζώα.

(2) οπτικές λειτουργίες, στις οποίες ο χρωματισμός επηρεάζει την όραση του ίδιου του ζώου.

(3) φυσιολογικές λειτουργίες, στις οποίες οι μοριακές ιδιότητες των βιοχρωμάτων παίζουν ρόλο που δεν σχετίζεται ούτε με την οπτική σηματοδότηση ούτε με την όραση.

Οπτικές λειτουργίες: παραπλανητικός χρωματισμός

Ο παραπλανητικός χρωματισμός εξαρτάται από τέσσερεις παράγοντες:

Α. τον έγχρωμο οργανισμό.

Β. την μετάλλαξη του οργανισμού που μοιάζει χρωματικά πλέον με το υπόβαθρο πάνω στο οποίο κρύβεται·

Γ. την φασματική ποιότητα του φωτισμού του περιβάλλοντος

Δ. την οπτική ευαισθησία και συμπεριφορά του ζώου ή των ζώων που εξαπατά ο οργανισμός.

Σε κάποιο βαθμό, η ακόλουθη θεώρηση εξετάζει τις σχέσεις μεταξύ των τεσσάρων παραγόντων χωριστά, αλλά στην πραγματικότητα το παραπλανητικό οπτικό αποτέλεσμα προκύπτει από την αλληλεπίδραση και των τεσσάρων παραγόντων. Υπάρχουν δύο βασικοί τύποι παραπλανητικών χρωματισμών:

(1) απόκρυψη χρωματισμού ή καμουφλάζ, κατά την οποία ο οργανισμός αναμειγνύεται με το περιβάλλον του.

(2) η μίμηση, στην οποία ο οργανισμός δεν κρύβεται, αλλά μάλλον παρουσιάζει μια ψεύτικη ταυτότητα λόγω της ομοιότητάς του με άλλο είδος.

Η «Συνέντευξη με τα χρώματα» είναι μια προσπάθεια τακτοποίησης των όσων έχουν ειπωθεί (και θα ειπωθούν) για τα χρώματα, σε μια σειρά, ας πούμε, εύπεπτης διδακτικής ύλης, για όλους όσοι θέλετε να «μάθετε» τα χρώματα και τον κόσμο τους.

Η σειρά έχει την μορφή μιας υποτιθέμενης, διδακτικής, συνέντευξης των χρωμάτων προς τον άνθρωπο.

Συνέντευξη με τα χρώματα

[ρλζ΄]

Το Μπλε στην φύση

[ζ΄]

-Το μπλε στην φύση. Σου έχουν μάθει Άνθρωπε πως εγώ το μπλε, είμαι το χρώμα που χαρακτηρίζει τον πλανήτη σου και η γη έχει το παρατσούκλι ‘ο μπλε πλανήτης’.

Αυτό όμως είναι κάτι παράδοξο γιατί ενώ φαίνεται πως το μεγαλύτερο τμήμα του πλανήτη σου, ο ουρανός και η θάλασσα λέγεται πως έχουν μπλε χρώμα, το μπλέ χρώμα από χρωστικές ουσίες είναι ελάχιστο και σπάνιο επάνω στην γη.

Τα περισσότερα μπλε χρώματα που βλέπουμε, ακόμα και στο ζωικό βασίλειο, οφείλονται σε ψευδαισθήσεις.

Αντανακλάσεις, διασκορπισμός ακτινοβολιών, το φαινόμενο Rayleigh, είναι αυτά που μας αποδίδουν την εντύπωση του ουσιαστικά σχεδόν

ανύπαρκτου στην πραγματικότητα μπλε χρώματος.

Ναι, σε έχουν πείσει ότι στην Γη, επικρατεί το μπλε χρώμα, ζεις στον μπλε πλανήτη, και στο τεκμηριώνουν με φωτογραφίες από το διάστημα που δείχνουν την γη να φαίνεται μπλε. Είναι όμως αυτή η πραγματικότητα;

Κατ’ αρχάς η φωτογράφιση της γης από το διάστημα γίνεται από πολύ μικρές / κοντινές αποστάσεις σε σχέση με τις απέραντες αποστάσεις του διαστήματος. Οπότε δεν ξέρουμε πώς και με τί χρώμα φαίνεται η γη από πολύ μακριά.

Επιπλέον στις φωτογραφίσεις αυτές η γη φαίνεται μπλε μόνο στο τμήμα της που φωτίζεται από τον ήλιο.

Εκεί, το φωτισμένο τμήμα της οφείλεται στην αντανάκλαση του μπλε χρώματος της θάλασσας (το μεγαλύτερο τμήμα του πλανήτη), το οποίο με την σειρά του οφείλεται στην αντανάκλαση του μπλε χρώματος του ουρανού.

Αν κοιτάξουμε από το εγγύς διάστημα στο τμήμα της γης όπου επικρατεί η νύχτα, το σκότος, κάθε άλλο παρά μπλε φαίνεται.

Παλαιότερα, πριν την τεχνολογική εξέλιξη, μάλλον θα φαινόταν σκούρο, μαύρο. Σήμερα όμως, με την εφαρμογή του ηλεκτρισμού, με τον οποίο φωτίζεις τις νύχτες σου Άνθρωπε, το νυχτερινό τμήμα της γης λάμπει από διάσπαρτα λευκά και κίτρινα φωτάκια μοιάζοντας με έναστρο ουρανό.

Ας δούμε τώρα πώς και πού οφείλεται το μπλε χρώμα του ουρανού και της θάλασσας.

Ας ξεκαθαρίσουμε όμως πρώτα απ’ όλα πως το χρώμα του ουρανού δεν είναι παντού το ίδιο μπλε. Εξαρτάται από την περιοχή και την ατμόσφαιρά της καθώς και από την ώρα της ημέρας.

Άλλο μπλε ο πρωινός ουρανός, άλλο ο μεσημεριανός, άλλο ο απογευματινός, σχεδόν καθόλου μπλε τα δειλινά και τις αυγές και ένα βαθύ σκούρο μπλε όταν σουρουπώνει.

Το ίδιο και το μπλε της θάλασσας, που ούτε αυτό είναι σταθερό, αφού εξαρτάται από την αντανάκλαση του μπλε του ουρανού, του κατά τόπους κλίματος (αν πχ. έχει συννεφιά και πόση), καθώς και από το βάθος της θάλασσας και από την σύσταση του βυθού της.

Οπότε γενικοποιούμε το μπλε του ουρανού και της θάλασσας και αναφερόμαστε σε ένα μπλε για το υγρό στοιχείο του πλανήτη μας και σε ένα ουράνιο μπλε.

Βέβαια για να φαίνεται μπλε ο ουρανός υπάρχει μια βασική προϋπόθεση. Οφείλει να υπάρχει πίσω του ένα σκούρο υπόβαθρο, όπως είναι το μαύρο διάστημα.

Όπως συμβαίνει και με τα δαχτυλίδια του καπνού των τσιγάρων που φαίνονται γαλαζωπά όταν πίσω τους υπάρχει ένα σκουρωπό υπόβαθρο. Τώρα θα εξετάσουμε το πώς εμφανίζονται μπλε τα χρώματα του ουρανού και της θάλασσας.

Όταν το ηλιακό φως διέρχεται από την ατμόσφαιρα, τα μπλε μήκη κύματος διασκορπίζονται ευρύτερα από τα μόρια του οξυγόνου και του αζώτου και περισσότερο μπλε έρχεται στα μάτια μας.

Αυτό το φαινόμενο ονομάζεται Rayleigh scattering, από τον Λόρδο Rayleigh και επιβεβαιώθηκε από τον Albert Einstein το 1911.

Η θάλασσα φαίνεται ως μπλε για τον ίδιο σε μεγάλο βαθμό λόγο:

το νερό απορροφά τα μεγαλύτερα μήκη κύματος του κόκκινου και αντανακλά και διασκορπίζει το μπλε, που έρχεται στο μάτι του θεατή. Όσο πιο βαθιά πηγαίνει ο παρατηρητής μέσα στο νερό της θάλασσας, τόσο πιο σκούρο γίνεται το μπλε.

Στην ανοιχτή θάλασσα, μόνο περίπου το ένα τοις εκατό του φωτός διεισδύει σε βάθος 200 μέτρων.

Το χρώμα της θάλασσας επηρεάζεται επίσης από το χρώμα του ουρανού, που αντανακλάται από τα σωματίδια στο νερό και από τα φύκια και την φυτική ζωή στο νερό, που μπορεί να το κάνουν να φαίνεται πράσινο ή από το ίζημα του νερού, που μπορεί να το κάνει να φαίνεται καφέ.

Όσο πιο μακριά είναι ένα αντικείμενο, τόσο πιο μπλε φαίνεται στο μάτι. Για παράδειγμα, τα βουνά σε απόσταση εμφανίζονται συχνά μπλε.

Αυτό είναι το αποτέλεσμα της ατμοσφαιρικής προοπτικής.

Όσο πιο μακριά είναι ένα αντικείμενο από τον θεατή, τόσο λιγότερη αντίθεση υπάρχει μεταξύ του αντικειμένου και του χρώματος του φόντου του, που είναι συνήθως μπλε. Σε έναν πίνακα όπου διαφορετικά μέρη της σύνθεσης είναι μπλε, πράσινο και κόκκινο, το μπλε θα φαίνεται πιο απόμακρο και το κόκκινο πιο κοντά στον θεατή.

Όσο πιο ψυχρό είναι ένα χρώμα, τόσο πιο απόμακρο φαίνεται.

Το μπλε φως διασκορπίζεται περισσότερο από άλλα μήκη κύματος από τα αέρια στην ατμόσφαιρα, εξ ου και ο «μπλε πλανήτης» μας.

Τί είναι όμως το φαινόμενο ‘Rayleigh scattering’ που σου ανέφερα προ ολίγου και στο οποίο οφείλει το γαλάζιο χρώμα του ο ουρανός μας;

Η σκέδαση Rayleigh που πήρε το όνομά της από τον Βρετανό φυσικό του 19ου αιώνα Λόρδο Rayleigh (John William Strutt) που την διατύπωσε, είναι η κυρίως ελαστική σκέδαση του φωτός ή άλλης ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας, από σωματίδια με μέγεθος πολύ μικρότερο από το μήκος κύματος της ακτινοβολίας και ο ουρανός μας είναι γεμάτος με τόσο μικρά σωματίδια.

Η ποσότητα της σκέδασης είναι αντιστρόφως ανάλογη με την τέταρτη δύναμη του μήκους κύματος, οπότε π.χ. ένα μπλε χρώμα σκεδάζεται πολύ περισσότερο από ένα κόκκινο καθώς το φως διαδίδεται μέσα στον αέρα.

Η σκέδαση Rayleigh προκύπτει από την ηλεκτρική πολικότητα των σωματιδίων.

Το ταλαντούμενο ηλεκτρικό πεδίο ενός φωτεινού κύματος δρα στα φορτία μέσα σε ένα σωματίδιο, αναγκάζοντάς τα να κινούνται με την ίδια συχνότητα.

Το σωματίδιο, επομένως, γίνεται ένα μικρό ακτινοβολούμενο δίπολο του οποίου την ακτινοβολία βλέπουμε ως διάσπαρτο φως.

Τα σωματίδια μπορεί να είναι μεμονωμένα άτομα ή μόρια.

Το φαινόμενο μπορεί να συμβεί όταν το φως ταξιδεύει μέσα από διαφανή στερεά και υγρά, αλλά εμφανίζεται πιο έντονα στα αέρια. 

Η σκέδαση του ηλιακού φωτός Rayleigh στην ατμόσφαιρα της Γης προκαλεί διάχυτη ακτινοβολία του ουρανού, η οποία είναι ο λόγος για το μπλε χρώμα του ουρανού της ημέρας και του λυκόφωτος, καθώς επίσης και για την κιτρινωπή έως κοκκινωπή απόχρωση του χαμηλωμένου ήλιου στις άκρες της ημέρας.

Ένα παρόμοιο φαινόμενο με την σκέδαση Rayleigh, το οποίο διασκορπά επίσης τις μπλε ακτινοβολίες, είναι το φαινόμενο Tyndall.

H διαφορά μεταξύ αυτών των δυο σκεδασμών του φωτός οφείλεται στο μέγεθος των σωματιδίων.

Η σκέδαση Rayleigh ορίζεται από έναν μαθηματικό τύπο που απαιτεί τα σωματίδια σκέδασης φωτός να είναι πολύ μικρότερα από το μήκος κύματος του φωτός.

Προκειμένου μια διασπορά σωματιδίων να πληροί τις προϋποθέσεις για τον τύπο Rayleigh, τα μεγέθη των σωματιδίων πρέπει να είναι κάτω από περίπου 40 νανόμετρα (για ορατό φως), και τα σωματίδια μπορεί να είναι μεμονωμένα μόρια.

Τα κολλοειδή σωματίδια είναι μεγαλύτερα και βρίσκονται σε τραχιά γειτνίαση με το μέγεθος ενός μήκους κύματος φωτός.

Η σκέδαση Tyndall, δηλαδή η σκέδαση κολλοειδών σωματιδίων*, είναι πολύ πιο έντονη από τη σκέδαση Rayleigh λόγω των μεγαλύτερων μεγεθών σωματιδίων.

[* Κολλοειδή καλούνται τα μικροσκοπικά σωματίδια μιας ουσίας ομοιόμορφα διασκορπισμένα μέσα σε μια άλλη που παραμένουν μη αναμείξιμα με αυτήν.]

Στο φαινόμενο Tyndall κυρίως οφείλεται το γαλαζωπό χρώμα των δαχτυλιδιών του καπνού και η γαλαζωπή χροιά που παίρνει μια ομιχλώδης ατμόσφαιρα.

Το ίδιο και το λευκό γάλα παίρνει μια γαλαζωπή χροιά όταν φωτίζεται πλαγίως, οφειλόμενη στα λιπίδια που βρίσκονται εντός αυτού.

Μούσες και χρώματα

Ουρανία

Αισίως (αν και κάπως καθυστερημένα) φθάσαμε στην 8^η και προτελευταία Μούσα, την Ουρανία, που εδρεύει στο 8^ο τετράγωνο του εννεαδικού πίνακα, ή αν προτιμάτε στου απλού / βασικού μαγικού τετραγώνου.

Το χρώμα του 8^ου αυτού τετραγώνου, που ονομάζεται και τετράγωνου του «Προσδιορισμού», όπου ενεδρεύει η Μούσα Ουρανία, είναι το πορτοκαλί, επομένως και το χρώμα της Ουρανίας, ή αν θέλετε του φορέματός της, είναι το πορτοκαλί.

Πορτοκαλί φοράει επίσης και η Μούσα Ερατώ, όπως είδαμε, γιατί και οι δυο έχουν να κάνουν με την αισθητική κατάσταση / αντίληψη που εκφράζεται με πορτοκαλί χρώμα.

Η διαφορά μεταξύ των δυο Μουσών και των φορεμάτων τους είναι ότι η μεν Ερατώ φοράει ένα πιο κιτρινωπό πορτοκαλί, γιατί αντιλαμβάνεται τα πράγματα και τις καταστάσεις πιο ψυχικά (αφού το κίτρινο είναι το χρώμα της ψυχής), συναισθηματικά μπορούμε να πούμε,

ενώ η δε Ουρανία φοράει ένα πιο κοκκινωπό πορτοκαλί (όπου κόκκινο το χρώμα της ύλης), γιατί είναι δεμένη περισσότερο με την ύλη, την οποία αντιλαμβάνεται παρατηρώντας και μελετώντας την, την ύλη σε όλες τις διαστάσεις της, από τα ελάχιστα μέρη της έως τον απέραντο ουράνιο θόλο, και πέρα από αυτόν, στο αχανές διάστημα, γι’ αυτό και ονομάζεται Ουρανία και είναι η Μούσα της αστρονομίας.

Σαν τέτοια, Μούσα της Αστρονομίας, δεν της δίναμε και πολλή σημασία γιατί την θεωρούσαμε εύκολα κατανοητή και δεν την εξετάζαμε εις βάθος για να εννοήσουμε το πόσο σοβαρό και δυνατό είναι το έργο του ‘μουσείου’ της, δηλαδή της παρατήρησης και προσδιορισμού των πάντων, από τα πλησιέστερα έως τα πλέον απόμακρα. Από το ελάχιστο έως το άπειρο.

Αναφερόμενοι στο άπειρο ας δούμε τί συμβολίζει ο αριθμός οκτώ του τετραγώνου της Μούσας της Αστρονομίας, της Ουρανίας.

Το οκτώ σήμερα το γράφουμε διεθνώς χρησιμοποιώντας το ευρωπαϊκό / διεθνές σύμβολο για τον αριθμό αυτόν, ήτοι το γνωστό μας 8.

Εάν πλαγιάσουμε το 8, μας δίνει το σύμβολο του απείρου, όπου το

άπειρο (σύμβολο: ∞) είναι αφηρημένη έννοια που περιγράφει κάτι χωρίς κανένα όριο.

Μας είναι γνωστό πως τα σύγχρονα σύμβολα των αριθμών προέρχονται από την αραβική γραφή τους.

Στα αραβικά το 8 γράφεται ٨, ήτοι μια γωνία με την κορυφή της προς τα επάνω, με άλλα λόγια τον δυαδικό διαχωρισμό ενός σημείου, μιας μονάδας.

Το ίδιο διαχωριστικό σύμβολο είναι και ο κινέζικος / ιαπωνικός αριθμός οκτώ, με την διαφορά πως στην κορυφή τους οι δυο πλάγιες γραμμές δεν ενώνονται, αλλά υπάρχει ένα μικρό διαχωριστικό κενό μεταξύ τους.

Βλέπουμε και στις δυο περιπτώσεις (αραβικού και σινικού 8) τον συμβολισμό του δυαδικού διαχωρισμού του ένα, ή της μονάδας.

Στους Μάγια το οκτώ γραφόταν με μια πλάγια γραμμή με τρεις τελείες επάνω της. Εδώ έχουμε την τριαδική εκδήλωση του ένα / μονάδα.

Οι αρχαίοι Έλληνες συμβόλιζαν το 8 με το ψηφίο Η του ελληνικού αλφαβήτου. Η χρήση του Η δικαιολογεί την Πλατωνική άποψη «ως δη μεγαλοπρεπέστερον ον’.

Στην ‘ιστορία γενέσεως της ελληνικής γλώσσας’ διαβάζουμε πως το ήτα =  φωτεινότης, με τις κωδικές σημασίες ‘φως’ και ‘ήρως’ όπου ήρως (ορατότητα, παρατήρηση, διεισδυτικότητα), ό,τι ακριβώς χρειάζεται η Μούσα Ουρανία για να εκτελέσει το έργο της.

Εάν δε, πάμε στις νοηματικές επεκτάσεις που δίνει ο Η. Τσατσόμοιρος στο ήτα (κάποιες από αυτές είναι: ήλιος, ημέρα, ήλεκτρο, ήχος, Ηρακλής)

και τις συσχετίσουμε με το προσδιοριστικό έργο της Ουρανίας, θα καταλάβουμε καλύτερα γιατί είναι η Μούσα της Αστρονομίας, αλλά θα χρειαστούμε ολόκληρο άρθρο γι’ αυτό, οπότε το παρακάμπτουμε.

Ας δούμε τώρα, όπως κάναμε και στις προηγούμενες Μούσες, τί νόημα βγάζουν τα ψηφία του αλφαβήτου που συνθέτουν το όνομα της.

Θα συμβουλευτούμε και πάλι τον «Συνοπτικό πίνακα των σημασιών των γραμμάτων» του Ηλ. Τσατσόμοιρου και θα επιλέξουμε τις κατάλληλες ‘κωδικές σημασίες’ ή νοηματικές προεκτάσεις από τον σχετικό κατάλογο.

Έχουμε λοιπόν:

Ο χώρος έκταση (πας χώρος)

Υ κοιλότης, ύλη, αλλά και υπό, υπέρ

Ρ ροή, κίνηση

Α αρχή, αλλά και άπας

Ν νέμω, νόμος

Ι ακτίς, ήχος, κρατώ

Α άθροιση, θαυμασμός, έκπληξη

Ναι, με έκπληξη βλέπουμε πως το όνομα της Ουρανίας μας δηλώνει ακριβώς το έργο της, την παρατήρηση των πάντων μέσα σε όλον τον χώρο, δηλαδή το σύμπαν, όπου κινούνται και διανέμονται νομοθετημένα.

Πιο αναλυτικά, βάση των ορισμών των ψηφίων που παραθέσαμε, μπορούμε να πούμε πως η Ουρανία «αστρονομεί» άπαντα τον χώρο, όπου συγκεντρώνεται κινούμενη άπασα η ύλη (αλλά και τα υπό και υπέρ αυτής) διαμενόμενη κραταιή δια νομοθεσίας, προκαλώντας τον Θαυμασμό.

Έτσι η Ουρανία προσδιορίζει τα πάντα επιφέροντας μας την Γνώση του Μεγάκοσμου, αλλά και του Μικρόκοσμου βάση του Νόμου των Αναλογιών.

Κατά τον Τσατόμοιρο, αναζητά την του παντός γένηση, ήτοι τον προσδιορισμό των αιτίων δημιουργίας, η οποία εκτελείται κάτω από την επίδραση της Ψυχής  στην Ουσία.

[Σ.σ. εξ ου και το πορτοκαλί χρώμα της]

Στην Ωγυγία του ο Αθ. Σταγειρίτης αναφέρει:

«Ευρέτρια και προστάτις της αστρονομίας και αστρολογίας εξ ου και ονομάστηκε Ουρανία ή επειδή η επιστήμη αυτή πραγματεύεται περί της φύσεως των όλων, διότι οι παλαιοί ωνόμαζαν τον κόσμο όλον Ουρανό.

Όπως φαίνεται λοιπόν, είναι σπουδαίο και θαυμαστό το έργο της Μούσας της Αστρονομίας, που σύμβολά της είναι ένας στέφανος αστέρων, η σφαίρα και ο διαβήτης.

ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΜΑΣ ΕΜΑΘΑΝ ΤΑ ΧΡΩΜΑΤΑ

[33]

William Benson

Ο αρχιτέκτονας William Benson δημοσίευσε το κυβοειδές χρωματικό του σύστημα το 1868, στο Λονδίνο,το πρώτο σύστημα χρωμάτων που βασίζεται σε κύβο.

Ο William Benson προσπάθησε να κατατάξει τόσο τα προσθετικά όσο και τα αφαιρετικά συστήματα ανάμειξης.

Στην μια γωνία του κύβου βρίσκεται το μαύρο και οι τρεις άκρες εκτείνονται προς τα έξω στα βασικά χρώματα του κόκκινου, του πράσινου και του μπλε.

Από το λευκό άκρο, οι άκρες οδηγούν σε μια κίτρινη, μια «θαλασσοπράσινη» και μια ροζ γωνία.

Ο Μπένσον προτίμησε το ασυνήθιστο ροζ από το βιολετί που κανονικά θα περίμενε κανείς γιατί αυτό, κατά τη γνώμη του, ήταν πολύ σκοτεινό.

Στο τρίγωνο του Maxwell, είδαμε ότι τρία ελαφρώς πιο σκούρα βασικά χρώματα βρίσκονται απέναντι από τρία φωτεινότερα χρώματα, τα οποία φτάνουν μετακινώντας τα από κάθε γωνία μέσα από το λευκό κεντρικό σημείο.

Το πράσινο-μπλε (ή κυανό) βρίσκεται απέναντι από την κόκκινη γωνία, με το μωβ (ή ματζέντα) απέναντι από το πράσινο και το κίτρινο απέναντι από το μπλε.

Εάν στη συνέχεια επιθυμούμε να δημιουργήσουμε ένα χωρικό σύστημα χρωμάτων από αυτό το πιο επεξηγηματικό τρίγωνο, μπορούμε να το κάνουμε με παρόμοιο τρόπο με αυτόν του Άγγλου αρχιτέκτονα William Benson.

Το 1868, ο Benson πρότεινε τον πρώτο από τους πολλούς κύβους χρωμάτων του. Θεώρησε αυτή τη διάταξη ως το «φυσικό σύστημα των χρωμάτων», όπως δηλώνει ο τίτλος του Κεφαλαίου 7 των «Αρχών της Επιστήμης του Χρώματος».

Στην αρχή, ο Benson ανέφερε την προκαταρκτική εργασία των Mayer, Runge και Chevreul, αλλά στη συνέχεια προχώρησε σε μεγάλες προτάσεις για να δικαιολογήσει τη δική του προτίμηση για μια εναλλακτική γεωμετρία.

«Για να χρησιμοποιηθούν οι κανονικές μέθοδοι γεωμετρικής αναπαράστασης όλων των συνδυασμών που μπορούν να σχηματιστούν από τρεις ανεξάρτητες μεταβλητές, πρέπει να επιλεγεί ένα σημείο που αντιπροσωπεύει το μηδέν ή το μαύρο — την απουσία όλου του φωτός.

Από αυτό το σημείο, τρεις γραμμές πρέπει να σχεδιαστούν σε ορθή γωνία μεταξύ τους.

Κατά μήκος αυτών των γραμμών, και σε όλες τις παράλληλες συντεταγμένες, τα χρώματα κόκκινο, πράσινο και μπλε θα αυξηθούν σε ένταση φωτεινότητας, ξεκινώντας από το μηδέν (μαύρο).

Οι εντάσεις του κόκκινου, του πράσινου και του μπλε, που συλλογικά δίνουν λευκό, θα είναι οι ίδιες και επομένως αντιπροσωπεύονται από ίση απόσταση κατά μήκος των τριών ορθογώνιων συντεταγμένων.

Τα τελικά σημεία αυτών των τριών γραμμών θα είναι επομένως τα σημεία για το πλήρες κόκκινο, το πλήρες πράσινο και το πλήρες μπλε, ενώ οι ίδιες οι γραμμές περιέχουν τις αποχρώσεις αυτών των τριών χρωμάτων προς το μαύρο…

Η γωνία του κύβου απέναντι από το μαύρο θα είναι ολόλευκη, και οι γωνίες που βρίσκονται απέναντι από το κόκκινο, το πράσινο και το μπλε θα είναι θαλασσοπράσινο, ροζ και κίτρινο.

Το κεντρικό σημείο θα είναι ένα μεσαίο γκρι.»

Το γεγονός ότι το ροζ έχει προτεραιότητα έναντι του μωβ συνδέεται πιθανώς με τη φωτεινότητά του.

Ο κύβος του Benson περιέχει 13 βασικούς άξονες τους οποίους χωρίζει σε τρεις ομάδες (για να διαφοροποιήσει τις αντιθέσεις, τις αποχρώσεις και τις αρμονίες). Υπάρχουν τρεις άξονες που συνδέουν τα κεντρικά σημεία των αντίθετων πλευρών και, επειδή μόνο ένα από τα κύρια χρώματα αλλάζει σε αυτά, ονομάζονται πρωτεύοντες άξονες.

Στο σχήμα φαίνονται ως συμπαγείς γραμμές (μαζί με τις παράλληλες σε αυτές γραμμές).

Υπάρχουν άλλοι έξι άξονες που συνδέουν τα μεσαία σημεία των αντίθετων άκρων. Ακολουθώντας αυτά, δύο βασικά χρώματα θα αλλάξουν, και για αυτόν τον λόγο ο Benson μιλάει για δευτερεύοντες άξονες.

Τέλος, οι τέσσερις άξονες που ενώνουν τις αντίθετες γωνίες ονομάζονται τριτογενείς άξονες, αφού στην περίπτωση αυτή θα αλλάξουν και τα τρία βασικά χρώματα.

Αυτά φαίνονται επίσης με σπασμένες γραμμές.

Μπορούμε να περάσουμε πέρα δώθε μέσα από αυτόν τον κύβο σε πολλές διαδρομές. Μπορεί επίσης να χωριστεί σε πολλά επίπεδα.

Για να δείξουμε την πιθανή ποικιλομορφία των χρωμάτων στον κύβο, έχουμε σχεδιάσει μερικές κύριες θέσεις.

Το σύστημα του William Benson επιχειρεί να κυριαρχήσει τόσο στα προσθετικά όσο και στα αφαιρετικά μείγματα χρωμάτων.

Ως σύστημα χρωμάτων, ένας κύβος θα αντιμετωπίζει πάντα ένα βασικό πρόβλημα: δεν επιτρέπει πλήρως τον σχηματισμό της φωτεινότητας και επομένως τοποθετεί λανθασμένα τις χρωματικές αποχρώσεις.

Το σύστημα του Benson φαίνεται στο μάτι του κριτικού παρατηρητή περισσότερο ως σύγχυση χρωμάτων.

Εάν, ωστόσο, δεν μας ζητηθεί να χρησιμοποιήσουμε τον κύβο με όλες τις περίπλοκες περιγραφές στις άκρες του και τις πολλές ευθείες γραμμές μέσα του, και αν βρούμε την προσέγγιση του Benson αποδεκτή, θα εξακολουθήσουμε να τον ευχαριστούμε.

Η κατοπτρική εικόνα των τριγώνων είναι εδώ ένα γεωμετρικό φαινόμενο.

Ο μωβ χρυσός

Υπάρχει χρυσός σε μωβ χρώμα;

Ναι, σωστά διαβάσατε!

Ο χρυσός υπάρχει σήμερα επίσης και σε μωβ χρώμα.

Μωβ χρυσός έχει κατασκευασθεί εδώ και αρκετές δεκαετίες, ήταν ωστόσο, τόσο πορώδης όσο και εύθραυστος, μη εύπλαστος για την κατασκευή κοσμημάτων.

Τώρα, από το 2000 και έπειτα βελτιώθηκε η παραγωγή του και είναι πλέον δυνατή η κατασκευή κοσμημάτων από μωβ χρυσό.

Αν και πρόκειται για κάτι αρκετά πρόσφατο, η ιστορία του ξεκινά από αρκετά παλαιότερα, από την εποχή του Νεύτωνα.

Βέβαια, τότε δεν επρόκειτο για μωβ χρυσάφι αλλά για την δημιουργία ενός μεταλλικού κράματος που είχε μωβ χρώμα και δικτυωτή πορώδη επιφάνεια, Το δίχτυ της Αφροδίτης!

Ο Νεύτων σαν αλχημιστής που ήταν, γνώριζε καλά την αλχημική αντιστοιχία μεταξύ θεών, στοιχείων, χρωμάτων κλπ. και υπέθεσε ότι οι Έλληνες με την μυθολογία τους αποκάλυπταν κρυμμένες αλχημικές γνώσεις.

Τον συνεπήρε ο μύθος του «διχτυού της Αφροδίτης».

Εννόησε ότι η πράσινη Αφροδίτη – χαλκός, ενωμένη με τον κόκκινο Άρη – σίδηρο, με τα δεσμά του πορτοκαλοκόκκινου Ήφαιστου – φωτιά, θα παράγουν (γεννήσουν) την Αρμονία, ένα βήμα προς την φιλοσοφική λίθο.

Απέδειξε πειραματικά την θεωρία του δημιουργώντας το «δίχτυ», ένα πορφυρό κράμα χαλκού και σιδήρου, που το ονόμασε έτσι γιατί η διάταξη των τακτικών κρυστάλλων στην επιφάνεια του κράματος είναι δικτυωτή.

Περίπου 400 χρόνια μετά τον Νεύτωνα, ένας σύγχρονος επιστήμονας, ο Bill Newman, παρακινούμενος από την θεωρία του, έκανε το ίδιο πείραμα και είχε το ίδιο αποτέλεσμα, την δημιουργία ενός πορφυρού κράματος που στην επιφάνειά του παρουσιάζει ένα διχτυοειδές σχέδιο.

https://xromata.com/?p=9286

Πιθανόν αυτό να ήταν το έναυσμα για την προσπάθεια παραγωγής μεταλλικών κραμάτων μωβ χρώματος και δη μωβ χρυσού.

Ο μωβ χρυσός, το Purple Gold™, δημιουργήθηκε το 2000.Είναι ένα μοναδικό κράμα χρυσού που αποτελείται από 80% καθαρό χρυσό και 20% από άλλα μεταλλικά συστατικά.

Είναι το πρώτο στον κόσμο, χρωματιστό χρυσάφι, μια σημαντική ανακάλυψη στον κλάδο και αναγνωρίζεται από το Παγκόσμιο Συμβούλιο Χρυσού ως πολύτιμο μέταλλο.

Κατασκευασμένο από στερεό μωβ χρυσό 19 καρατίων και άλλα μέταλλα συμπεριλαμβανομένου του παλλάδιου και δεν περιέχει νικέλιο.

Το Purple Gold™ επινοήθηκε από τον μεταλλουργό καθηγητή Loh μετά από χρόνια ενδελεχούς έρευνας και ανάπτυξης.

Ωστόσο, ο καθηγητής Loh δεν μπόρεσε να παράγει το Purple Gold™ που ήταν αρκετά εύπλαστο για να διαμορφωθεί σε κοσμήματα.

Έτσι, προσέγγισε την Aspial Corporation Limited, για τεχνολογική εξειδίκευση στην κατασκευή κοσμημάτων για να συνεργαστεί σε μια προσπάθεια τελειοποίησης αυτής της λεπτής διαδικασίας.

Μετά από εκτεταμένη έρευνα, η Aspial Corporation έκανε την σημαντική ανακάλυψη στην παραγωγή αυτού του σπάνιου και μοναδικού αμαλγάματος, το οποίο είναι αρκετά μαλακό ώστε να διαμορφώνεται.

Το πρώτο Purple Gold™ στον κόσμο έκανε το ντεμπούτο του το έτος 2000 και κατοχυρώθηκε με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας το 2002.

Τα δικαιώματα ευρεσιτεχνίας για το εξαίσιο στερεό Purple Gold™ 19 καρατίων ανήκουν στην Aspial Corporation.

Η «Συνέντευξη με τα χρώματα» είναι μια προσπάθεια τακτοποίησης των όσων έχουν ειπωθεί (και θα ειπωθούν) για τα χρώματα, σε μια σειρά, ας πούμε, εύπεπτης διδακτικής ύλης, για όλους όσοι θέλετε να «μάθετε» τα χρώματα και τον κόσμο τους.

Η σειρά έχει την μορφή μιας υποτιθέμενης, διδακτικής, συνέντευξης των χρωμάτων προς τον άνθρωπο.

Συνέντευξη με τα χρώματα

[ρλστ΄]

Το Μπλε στην ιστορία

[στ΄]

-Τώρα Άνθρωπε, θα επιχειρήσω μια αναδρομή της σχέσης μου, εμένα του μπλε χρώματος, με εσένα, από τα βάθη της ιστορίας έως τώρα.

Ήδη από την 7η χιλιετία π.Χ., το μπλε ως λάπις λάζουλι εξορύσσονταν στα ορυχεία του βορειοανατολικού Αφγανιστάν.

Αντικείμενα από λάπις λάζουλι, που χρονολογούνται στο 7570 π.Χ., έχουν βρεθεί στη Μπιρράνα, η οποία είναι η παλαιότερη τοποθεσία του πολιτισμού της κοιλάδας του Ινδού.

Το λάπις λαζούλ εκτιμήθηκε ιδιαίτερα από τον πολιτισμό της κοιλάδας του Ινδού (7570–1900 π.Χ.).

Χάντρες λάπις έχουν βρεθεί σε ταφές της νεολιθικής εποχής στο Mehrgarh, στον Καύκασο  μέχρι τη Μαυριτανία.

Χρησιμοποιήθηκε και στην νεκρική μάσκα του Τουταγχαμών (1341–1323 π.Χ.).

Κάποιος όρος για το Μπλε χρώμα ήταν σχετικά σπάνιος σε πολλές μορφές της αρχαίας τέχνης και διακόσμησης, ακόμη και στην αρχαία λογοτεχνία.

Οι αρχαίοι Έλληνες ποιητές περιέγραφαν τη θάλασσα σαν σκουρόχρωμη η βαθειά κόκκινη σαν «το χρώμα του κρασιού».

Κόκκινα, μαύρα, λευκά, καφέ χρώματα και ώχρες απαντώνται σε σπηλαιογραφίες της Ανώτερης Παλαιολιθικής περιόδου, αλλά όχι μπλε.

Το μπλε δεν χρησιμοποιήθηκε επίσης για τη βαφή υφασμάτων παρά πολύ μετά το κόκκινο, την ώχρα, το ροζ και το μωβ.

Αυτό πιθανότατα οφείλεται στην πολυετή δυσκολία παρασκευής. Από την άλλη, η σπανιότητα της μπλε χρωστικής το έκανε ακόμη πιο πολύτιμο.

Οι παλαιότερες γνωστές μπλε βαφές παρασκευάζονταν από φυτά όπως ο ίσατις και το ίντιγκο στην Ευρώπη, στην Ασία και την Αφρική, ενώ οι μπλε χρωστικές παρασκευάζονταν από ορυκτά, συνήθως λάπις λάζουλι ή αζουρίτη.

Οι πρώιμες μπλε βαφές και χρωστικές δεν ήταν θερμικά ανθεκτικές.

Στο γ. 2500 π.Χ., το μπλε λούστρο, δηλ το Αιγυπτιακό μπλε που φτιαχνόταν από θρυμματισμένα μπλε γυαλικά, εισήχθη για κεραμικά, καθώς και πολλά άλλα αντικείμενα της Αρχαίας Αιγύπτου.

Οι Έλληνες εισήγαγαν την βαφή indigo από την Ινδία, ονομάζοντάς την ινδικόν, και ζωγράφιζαν με αιγυπτιακό μπλε.

Το μπλε δεν ήταν ένα από τα τέσσερα βασικά χρώματα για την ελληνική ζωγραφική που περιγράφει ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος (κόκκινο, κίτρινο (ώχρα), μαύρο και άσπρο).

Για τους Ρωμαίους το μπλε ήταν το χρώμα του πένθους, όπως και το χρώμα των βαρβάρων. Σύμφωνα με πληροφορίες, οι Κέλτες και οι Γερμανοί έβαφαν το πρόσωπό τους μπλε για να φοβίσουν τους εχθρούς τους και έβαφαν τα μαλλιά τους μπλε όταν γερνούσαν.

Οι Πίκτες (Σκώτοι), που προσπάθησαν να σταματήσουν την επέλαση του Ιούλιου Καίσαρα στη Βρετανία το 58 π.Χ., έβαφαν τα πρόσωπά τους με μπλε χρώματα.

Οι Ρωμαίοι έκαναν εκτενή χρήση λουλακιού και αιγυπτιακής μπλε χρωστικής, όπως αποδεικνύεται, εν μέρει, από τοιχογραφίες στην Πομπηία.

Οι Ρωμαίοι είχαν πολλές λέξεις για ποικιλίες μπλε, όπως caeruleus, caesius, glaucus, cyaneus, lividus, venetus, aerius και ferreus, αλλά δύο λέξεις, και οι δύο ξένης προέλευσης, έγιναν οι πιο διαρκείς, blavus, από τη γερμανική λέξη blau, η οποία τελικά έγινε bleu ή μπλε. και αζούρ, από την αραβική λέξη lazaward, που έγινε γαλάζιο.

Το μπλε χρησιμοποιήθηκε ευρέως στη διακόσμηση εκκλησιών στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία.

Αντίθετα, στον ισλαμικό κόσμο, το μπλε ήταν πιο δεύτερο από το πράσινο, που πιστεύεται ότι είναι το αγαπημένο χρώμα του Προφήτη Μωάμεθ.

Σε ορισμένες περιόδους στη μαυριτανική Ισπανία και σε άλλα μέρη του ισλαμικού κόσμου, το μπλε ήταν το χρώμα που φορούσαν οι Χριστιανοί και οι Εβραίοι, επειδή μόνο οι μουσουλμάνοι επιτρεπόταν να φορούν λευκά και πράσινα.

Στην τέχνη και τη ζωή της Ευρώπης κατά τον πρώιμο Μεσαίωνα, το μπλε έπαιξε δευτερεύοντα ρόλο.

Αυτό άλλαξε δραματικά μεταξύ 1130 και 1140 στο Παρίσι, όταν ο Abbe Suger ανοικοδόμησε τη Βασιλική του Saint Denis.

Ο Σούγκερ θεώρησε ότι το φως από τον ουρανό ήταν η ορατή εκδήλωση του Αγίου Πνεύματος.

Τοποθέτησε βιτρό χρωματισμένα με μπλε του κοβαλτιίου, τα οποία, σε συνδυασμό με το φως από κόκκινο τζάμι, γέμισαν την εκκλησία με ένα γαλαζωπό βιολετί φως.

Η εκκλησία έγινε το θαύμα του χριστιανικού κόσμου και το χρώμα έγινε γνωστό ως «bleu de Saint-Denis».

Στα χρόνια που ακολούθησαν, ακόμη πιο κομψά παράθυρα με βιτρό εγκαταστάθηκαν σε άλλες εκκλησίες, όπως στον καθεδρικό ναό της Σαρτρ και στο Sainte-Chapelle στο Παρίσι.

Τον 12ο αιώνα η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία υπαγόρευσε στους ζωγράφους στην Ιταλία (και κατά συνέπεια στην υπόλοιπη Ευρώπη) να ζωγραφίζουν την Παναγία με μπλε χρώμα, το οποίο συνδέθηκε με την αγιότητα, την ταπεινότητα και την αρετή. Στους μεσαιωνικούς πίνακες, το μπλε χρησιμοποιήθηκε για να τραβήξει την προσοχή του θεατή στην Παναγία.

Οι πίνακες του μυθικού βασιλιά Αρθούρου άρχισαν να τον δείχνουν ντυμένο στα μπλε.

Το οικόσημο των βασιλιάδων της Γαλλίας έγινε μια γαλάζια ασπίδα με χρυσαφί κρίνα.

Το μπλε βγήκε από την αφάνεια για να γίνει το βασιλικό χρώμα.

Το μπλε άρχισε να χρησιμοποιείται ευρύτερα στην αρχή της Αναγέννησης, όταν οι καλλιτέχνες άρχισαν να ζωγραφίζουν τον κόσμο με προοπτική, βάθος, σκιές και φως από μια μόνο πηγή. Στους πίνακες της Αναγέννησης, οι καλλιτέχνες προσπάθησαν να δημιουργήσουν αρμονίες μεταξύ μπλε και κόκκινου.

Το Ultramarine ήταν το πιο διάσημο μπλε της Αναγέννησης, καθώς ήταν πιο ακριβό και από τον χρυσό.

Πλούσιοι θαμώνες της τέχνης παρήγγειλαν έργα με τα πιο ακριβά μπλε χρώματα.

Μια βιομηχανία για την κατασκευή εκλεκτών μπλε και λευκών κεραμικών ξεκίνησε τον 14ο αιώνα στο Jingdezhen της Κίνας, χρησιμοποιώντας λευκή κινέζικη πορσελάνη διακοσμημένη με σχέδια μπλε του κοβαλτίου, που εισαγόταν από την Περσία.

Κατασκευάστηκαν αρχικά για την οικογένεια του Αυτοκράτορα της Κίνας, στη συνέχεια εξήχθησαν σε όλο τον κόσμο, με σχέδια για εξαγωγή προσαρμοσμένα στα ευρωπαϊκά θέματα και γούστα.

Το κινέζικο μπλε στυλ προσαρμόστηκε επίσης από Ολλανδούς τεχνίτες στο Ντελφτ και Άγγλους τεχνίτες στο Staffordshire τον 17ο-18ο αιώνα.

Τον 18ο αιώνα, οι μπλε και λευκές πορσελάνες κατασκευάζονταν από τον Josiah Wedgwood και άλλους Βρετανούς τεχνίτες.

Στις αρχές του 19ου αιώνα ο πρόγονος του μοντέρνου μπλε επαγγελματικού κοστουμιού δημιουργήθηκε από τον ωραίο Μπρούμελ (Beau Brummel 1776-1840), που ήταν το πρότυπο της μόδας για τους Άγγλους.

Στην συνέχεια επεκράτησε το μπλε και στον εργατικό ρουχισμό με την εφεύρεση του μπλου τζιν, από τον επιχειρηματία του Σαν Φρανσίσκο Levi Strauss, σαν το πιο κατάλληλο και ανθεκτικό ρούχο για τους χρυσοθήρες της Καλιφόρνια και εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο, όπου φοριέται μέχρι σήμερα.

https://xromata.com/?p=8015

Αναγνωρίζοντας τη συναισθηματική δύναμη του μπλε, πολλοί καλλιτέχνες το έκαναν κεντρικό στοιχείο της ζωγραφικής του 19ου και του 20ου αιώνα, όπως και ο Pablo Picasso που η προ-κυβιστική τέχνη του χωρίζεται σε δυο περιόδους, την γαλάζια και την ροζ περίοδο.

Βυζαντινές σημαίες και διακριτικά

[Β]

Ο δικέφαλος αετός

Οι Παλαιολόγοι αυτοκράτορες χρησιμοποιούσαν τον δικέφαλο αετό ως σύμβολο των ανώτερων μελών της αυτοκρατορικής οικογένειας.

Χρησιμοποιήθηκε κυρίως σε ρούχα και άλλα είδη, όπως κωδικοποιήθηκε στα μέσα του 14ου αιώνα από τον ψευδο-Κωδινό στο Βιβλίο των Αξιωμάτων του.

Σύμφωνα με τον Κωδινό, ο αυτοκράτορας φορούσε ειδικές μπότες (τζάγγια) με αετούς από μαργαριτάρια και στις δύο κνήμες και στο πόδι.·

Οι Δεσπότες φορούσαν παρόμοιες μπότες λευκού και μωβ χρώματος και είχαν μαργαριταρένιους αετούς στις σέλες τους.

Το ύφασμα της σέλας και οι σκηνές τους ήταν λευκές διακοσμημένες με κόκκινους αετούς.

Ομοίως, ο σεβαστοκράτορας φορούσε μπλε μπότες με χρυσοκεντημένους αετούς σε κόκκινο φόντο, ενώ το ύφασμα της σέλας του ήταν μπλε με τέσσερις κόκκινους κεντητούς αετούς.  

Η μόνη περίπτωση που ο δικέφαλος αετός εμφανίζεται σε μια σημαία είναι στο πλοίο που έφερε τον αυτοκράτορα Ιωάννη Η' Παλαιολόγο στη Σύνοδο της Φλωρεντίας, όπως αναφέρει ο Σφράντζης και επιβεβαιώνεται από την απεικόνισή του στις Πόρτες  της Βασιλικής του Αγίου Πέτρου.  

Σύμφωνα με μια χούφτα σωζόμενων παραδειγμάτων, όπως η υποτιθέμενη «Σημαία του Ανδρόνικου Β' Παλαιολόγου» στη Μονή Βατοπαιδίου ή μια προμετωπίδα μιας Βίβλου που ανήκε στον Δημήτριο Παλαιολόγο, ο βυζαντινός δικέφαλος αετός ήταν χρυσός σε κόκκινο φόντο.

Ομοίως, στα δυτικά οπλαρχεία του 15ου αιώνα, ο χρυσός δικέφαλος αετός σε μια κόκκινη ασπίδα φέρεται ως σύμβολο της «Αυτοκρατορίας της Ανατολής» ή «της Κωνσταντινούπολης», ή ως έμβλημα των μελών της αυτοκρατορικής οικογένειας. Ωστόσο, η αναπαράσταση του αετού σε μια ασπίδα είναι μια προσαρμογή στη δυτική εραλδική πρακτική.

Οι Βυζαντινοί δεν το χρησιμοποίησαν ποτέ με αυτόν τον τρόπο για τον εαυτό τους, αν και το χρησιμοποίησαν σε δυτικό πλαίσιο, π.χ. στην απονομή του δικαιώματος να φέρει τα αυτοκρατορικά όπλα στον Φλωρεντινό πολίτη Giacomo Paolo di Morellis το 1439.

Οι δυτικοευρωπαίοι ηγεμόνες στα ελληνικά εδάφη, όπως ο Esau de' Buondelmonti και ο Carlo I Tocco, χρησιμοποίησαν επίσης τον δικέφαλο αετό ως ένδειξη της ιδιότητάς τους όταν έλαβαν τον τίτλο του Δεσπότη από τους Βυζαντινούς αυτοκράτορες.

Στον βυζαντινό κόσμο, ο αετός χρησιμοποιήθηκε επίσης από τους ημιαυτόνομους Δεσπότες του Μοριά, που ήταν νεότεροι αυτοκρατορικοί πρίγκιπες, και από τους Gattilusi της Λέσβου, που ήταν συγγενείς και υποτελείς των Παλαιολόγων.

Ο δικέφαλος αετός χρησιμοποιήθηκε και στην αποσχισθείσα Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας σε αυτοκρατορικά ρούχα αλλά και σε σημαίες.

Πράγματι, οι δυτικοί πορτολάνοι του 14ου-15ου αιώνα χρησιμοποιούσαν τον δικέφαλο αετό (ασημί/χρυσό πάνω σε κόκκινο) ως σύμβολο της Τραπεζούντας και όχι της Κωνσταντινούπολης.

Οι μονοκέφαλοι αετοί μαρτυρούνται επίσης σε νομίσματα της Τραπεζούντας και μια πηγή του 1421 απεικονίζει την σημαία της ως κίτρινη με έναν κόκκινο μονόκεφαλο αετό.

Προφανώς, όπως και στο μητροπολιτικό βυζαντινό κράτος, η χρήση και των δύο μοτίβων, μονοκέφαλων και δικέφαλων, συνεχίστηκε παραλλήλως.

Ανάγλυφα δικέφαλου αετού μαρτυρούνται επίσης για τα τείχη της Τραπεζούντας, με ένα παράδειγμα που σώζεται σε εκκλησία στην Καλαμαριά Θεσσαλονίκης, η οποία μοιάζει πολύ με τα παραδείγματα των Σελτζούκων του 13ου αιώνα.

Οι σύγχρονοι μελετητές συνήθως θεωρούν ότι ο δικέφαλος αετός υιοθετήθηκε από τους Μεγάλους Κομνηνούς αυτοκράτορες της Τραπεζούντας μετά την αναγνώρισή της επικυριαρχίας τους και τον γάμο με τη δυναστεία των Παλαιολόγων την δεκαετία του 1280.  

Ομοίως, το μικρό Βυζαντινό Πριγκιπάτο των Θεοδώρων στην Κριμαία, του οποίου οι ηγεμόνες συνήψαν γαμήλιες συμμαχίες τόσο με τους Παλαιολόγους όσο και με τους Μεγάλους Κομνηνούς, χρησιμοποίησε επίσης τον δικέφαλο αετό τον 15ο αιώνα.

Το βυζαντινό πρότυπο ακολούθησαν και άλλα βαλκανικά κράτη:

κυρίως οι Σέρβοι, αλλά και οι Βούλγαροι και η Αλβανία υπό τον Γεώργιο Καστριώτη (περισσότερο γνωστό ως Σκεντέρμπεη), ενώ μετά το 1472 ο αετός υιοθετήθηκε από τη Μοσχοβία και στη συνέχεια τη Ρωσία.

Στη Δυτική Ευρώπη, η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία υιοθέτησε ομοίως τον δικέφαλο αετό στα μέσα του 13ου αιώνα, υπό τον Φρειδερίκο Β' Χοενστάουφεν, και τον χρησιμοποίησε παράλληλα με τη μονοκέφαλη εκδοχή.

Γιατί κάποια πράγματα λάμπουν στο σκοτάδι

Έχετε αναρωτηθεί ποτέ πώς λειτουργεί η λάμψη στο σκοτάδι;

Μιλάω για υλικά που λάμπουν αληθινά αφού σβήσετε τα φώτα, όχι για αυτά που λάμπουν κάτω από το μαύρο φως ή το υπεριώδες φως, τα οποία στην πραγματικότητα απλώς μετατρέπουν το αόρατο φως υψηλής ενέργειας σε μια μορφή χαμηλότερης ενέργειας ορατή στα μάτια σας.

Υπάρχουν επίσης αντικείμενα που λάμπουν λόγω συνεχιζόμενων χημικών αντιδράσεων που παράγουν φως, όπως η χημειοφωταύγεια των ράβδων λάμψης.

Υπάρχουν επίσης βιοφωταυγή υλικά, όπου η λάμψη τους προκαλείται από βιοχημικές αντιδράσεις σε ζωντανά κύτταρα, όπως επίσης και λαμπερά ραδιενεργά υλικά, τα οποία μπορεί να εκπέμπουν φωτόνια ή να λάμπουν λόγω θερμότητας.

Αυτά τα πράγματα λάμπουν, αλλά τι θα λέγαμε για τα λαμπερά χρώματα που έχουν τα αυτοκόλλητα αστέρια που μπορείτε να κολλήσετε στην οροφή και στους τοίχους του υπνοδωματίου σας που λάμπουν την νύχτα όταν σβήνετε το φως;

Τα πράγματα λάμπουν λόγω του φωσφορισμού.

Αυτοκόλλητα αστέρια, μπογιές και λαμπερές πλαστικές χάντρες λάμπουν από φωσφορισμό.

Ο φωσφορισμός είναι μια διαδικασία φωτοφωταύγειας κατά την οποία ένα υλικό απορροφά ενέργεια και στη συνέχεια την απελευθερώνει στο σκοτάδι αργά με την μορφή ορατού φωτός.

Τα φθορίζοντα υλικά λάμπουν μέσω παρόμοιας διαδικασίας, αλλά τα φθορίζοντα υλικά απελευθερώνουν φως αμέσως μέσα σε κλάσματα δευτερολέπτων.

Στο παρελθόν, τα περισσότερα προϊόντα που έλαμπαν στο σκοτάδι παρασκευάζονταν χρησιμοποιώντας θειούχο ψευδάργυρο. Η ένωση απορροφούσε ενέργεια και στη συνέχεια την απελευθέρωνε αργά με την πάροδο του χρόνου. Η ενέργεια αυτή δεν ήταν πραγματικά κάτι που μπορούσες να δεις, έτσι πρόσθετες χημικές ουσίες που ονομάζονται φώσφοροι προστέθηκαν για να ενισχύσουν τη λάμψη και να προσθέσουν χρώμα.

Οι φώσφοροι παίρνουν την ενέργεια και τη μετατρέπουν σε ορατό φως.

Η σύγχρονη λάμψη στο σκοτάδι χρησιμοποιεί αργιλικό στρόντιο αντί για θειούχο ψευδάργυρο. Αποθηκεύει και απελευθερώνει περίπου 10 φορές περισσότερο φως από το θειούχο ψευδάργυρο και η λάμψη του διαρκεί περισσότερο.

Το ευρώπιο της σπάνιας γαίας προστίθεται συχνά για να ενισχύσει τη λάμψη.

Τα μοντέρνα χρώματα είναι ανθεκτικά και αδιάβροχα, επομένως μπορούν να χρησιμοποιηθούν για διακόσμηση εξωτερικών χώρων και δέλεαρ ψαρέματος και όχι μόνο για κοσμήματα και πλαστικά αστέρια.

Γιατί το πράγματα που φωσφορίζουν στο σκοτάδι είναι πράσινα

Υπάρχουν δύο κύριοι λόγοι για τους οποίους η λάμψη στο σκοτάδι λάμπει κυρίως σε πράσινο φως.

Ο πρώτος λόγος είναι επειδή το ανθρώπινο μάτι είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο στο πράσινο φως, επομένως το πράσινο φαίνεται πιο φωτεινό σε εμάς.

Οι κατασκευαστές επιλέγουν φωσφόρους που εκπέμπουν πράσινο για να αποκτήσουν την πιο φωτεινή εμφανή λάμψη.

Ο άλλος λόγος που το πράσινο είναι ένα κοινό χρώμα είναι επειδή ο πιο κοινός προσιτός και μη τοξικός φώσφορος λάμπει πράσινος.

Ο πράσινος φώσφορος λάμπει επίσης περισσότερο. Είναι απλή ασφάλεια και οικονομία!

Σε κάποιο βαθμό υπάρχει και ένας τρίτος λόγος που το πράσινο είναι το πιο κοινό χρώμα.

Ο πράσινος φώσφορος μπορεί να απορροφήσει ένα ευρύ φάσμα μηκών κύματος φωτός για να παράγει μια λάμψη, έτσι ώστε το υλικό του να μπορεί να φορτιστεί κάτω από το ηλιακό φως ή το δυνατό φως εσωτερικού χώρου.

Πολλά άλλα χρώματα φωσφόρων απαιτούν συγκεκριμένα μήκη κύματος φωτός για να λειτουργήσουν. Συνήθως, αυτό είναι υπεριώδες φως. Για να λειτουργήσουν αυτά τα χρώματα (π.χ. μωβ), πρέπει να εκθέσετε το λαμπερό υλικό σε υπεριώδη ακτινοβολία.

Στην πραγματικότητα, ορισμένα χρώματα χάνουν τη φόρτισή τους όταν εκτίθενται στο φως του ήλιου ή στο φως της ημέρας, επομένως δεν είναι τόσο εύκολα ή διασκεδαστικά στη χρήση τους.

Το πράσινο είναι εύκολο στη φόρτιση, με μεγάλη διάρκεια και φωτεινότητα.

Ωστόσο, το μοντέρνο aqua blue χρώμα συναγωνίζεται το πράσινο σε όλες αυτές τις πτυχές.

Τα χρώματα που είτε απαιτούν συγκεκριμένο μήκος κύματος για να φορτιστούν, είτε δεν λάμπουν έντονα ή χρειάζονται συχνή επαναφόρτιση περιλαμβάνουν το κόκκινο, το μωβ και το πορτοκαλί. Πάντα αναπτύσσονται νέοι φώσφοροι, επομένως μπορείτε να περιμένετε συνεχείς βελτιώσεις στα προϊόντα.

Θερμοφωταύγεια:

Η θερμοφωταύγεια είναι η απελευθέρωση φωτός λόγω θέρμανσης.

Βασικά, απορροφάται αρκετή υπέρυθρη ακτινοβολία για να απελευθερώσει φως στο ορατό εύρος.

Ένα ενδιαφέρον θερμοφωταυγές υλικό είναι το χλωροφόνιο, ένας τύπος φθορίτη. Κάποιο χλωροφόνιο μπορεί να λάμπει στο σκοτάδι απλά από την έκθεση του στην θερμότητα του σώματος!

Τριβολοφωταύγεια:

Μερικά φωτοφωταυγή υλικά λάμπουν από την τριβολοφωταύγεια.

Εδώ, η άσκηση πίεσης σε ένα υλικό μεταδίδει την ενέργεια που απαιτείται για την απελευθέρωση φωτονίων.

Η διαδικασία πιστεύεται ότι προκαλείται από το διαχωρισμό και τη συνένωση στατικών ηλεκτρικών φορτίων.

Παραδείγματα φυσικών τριβολοφωταυγόντων υλικών περιλαμβάνουν ζάχαρη, χαλαζία, φθορίτη, αχάτη και διαμάντι.

Άλλες διαδικασίες που παράγουν λάμψη:

Ενώ τα περισσότερα υλικά που λάμπουν στο σκοτάδι βασίζονται στον φωσφορισμό επειδή η λάμψη διαρκεί πολύ (ώρες ή ακόμα και ημέρες), συμβαίνουν και άλλες διεργασίες φωταύγειας.

Εκτός από τον φθορισμό, τη θερμοφωταύγεια και την τριβολοφωταύγεια, υπάρχουν επίσης η ραδιοφωταύγεια (η ακτινοβολία εκτός από το φως απορροφάται και απελευθερώνεται ως φωτόνια), η κρυσταλλοφωταύγεια (το φως απελευθερώνεται κατά την κρυστάλλωση) και η ηχοφωταύγεια (η απορρόφηση των ηχητικών κυμάτων οδηγεί σε απελευθέρωση φωτός).

[Από την σειρά της ‘Britannica’ για τις βιο-χρωστικές]

Ο Χρωματισμός στην βιολογία

[ΚΑ]

Έλεγχος χρωματισμού

Φυσικός έλεγχος

Η ανάπτυξη του χρωματισμού εξαρτάται συχνά από ρυθμιστικές ουσίες (ορμόνες) που εκκρίνονται από τους ενδοκρινείς αδένες.

Στα πτηνά το επίπεδο της ορμόνης θυροξίνης καθορίζει τον χρωματισμό των φτερών και του ράμφους, αν και συχνά καθορίζονται συγκεκριμένα εποχιακά βιοχρώματα υπό την επίδραση των ορμονών του φύλου, όπως στο ράμφος του ψαρονιού, που γίνεται από μαύρο σε κίτρινο στις αρχές της άνοιξης.

Ωστόσο, η μεταβλητότητα στον έλεγχο μεταξύ των ειδών πτηνών είναι τόσο μεγάλη που οι γενικεύσεις είναι αδύνατες.

Ορμονικά ελεγχόμενες χρωματικές αλλαγές συμβαίνουν επίσης στα θηλαστικά.

Για παράδειγμα, οιδήματα στις περιοχές των γεννητικών οργάνων που γίνονται ροζ λόγω αγγείωσης κατά την αναπαραγωγική περίοδο.

Η εξειδίκευση του είδους των μοτίβων χρωματισμού, ωστόσο, εξαρτάται πάντα από μια γενετικά καθορισμένη ανταπόκριση διαφόρων ιστών-στόχων σε ορισμένες ορμόνες.

Τα χρωματοφόρα εμφανίζονται στα κεφαλόποδα, τα καρκινοειδή, τα έντομα, τα ψάρια, τα αμφίβια και τις σαύρες και είναι υπεύθυνα για τις πιο γρήγορες αλλαγές χρώματος.

Επιτρέπουν την εμφάνιση μιας βιοχρωστικής  διασκορπίζοντάς την στην επιφάνεια που φέρει το χρωματοφόρο ή κρύβουν το βιόχρωμα συγκεντρώνοντάς το σε μικρές περιοχές.

Τα χρωματοφόρα είναι τριών ειδών.

Τα χρωματοφόρα όργανα των κεφαλόποδων αποτελούνται από έναν ελαστικό σάκο γεμάτο με βιοχρωστικές και ελέγχεται από έναν δακτύλιο μυϊκών ινών που ακτινοβολούν.

Αυτές οι ίνες συστέλλονται ως απόκριση στη νευρική διέγερση, τεντώνοντας έτσι τον σάκο σε έναν φαρδύ, λεπτό δίσκο.

Τα χρωματοφόρα συγκυτία που εμφανίζονται στα καρκινοειδή, με την κίνηση του βιοχρώματος να οφείλεται στην υποχώρηση και την ροή του κυτταροπλάσματος μέσω σταθερών σωληνοειδών χώρων που καταρρέουν όταν το κύτταρο συστέλλεται και γεμίζουν όταν το κύτταρο διαστέλλεται. Τα χρωματοφόρα συγκυτία ελέγχονται ορμονικά.

Τα κυτταρικά χρωματοφόρα, το τρίτο είδος, βρίσκονται στα σπονδυλωτά.

Σε αυτά τα κύτταρα ρέουν κόκκοι μελανίνης σε σταθερές κυτταρικές διεργασίες που διατηρούν μια σταθερή θέση, σε αντίθεση με τις διαδικασίες συστολής και διαστολής των συγκυτίων.

Ο έλεγχος μεταξύ των σπονδυλωτών ποικίλλει. Τα χρωματοφόρα των οστέινων ψαριών ελέγχονται από το αυτόνομο νευρικό σύστημα.

Αυτά των καρχαριοειδών ψαριών (καρχαρίες, σελάχια) και στις σαύρες ελέγχονται από ορμόνες και νεύρα. Αυτά των αμφιβίων ρυθμίζονται μόνο από ορμόνες.

Ένα ζώο μπορεί να περιέχει βιοχρωστικές πολλών χρωμάτων, συνήθως κόκκινο, κίτρινο, μαύρο και αντανακλαστικό λευκό.

Οι γαρίδες έχουν επίσης μπλε βιοχρωστικές.

Με κατάλληλες μετακινήσεις βιοχρωστικών, ένα ζώο μπορεί να επιτύχει ουσιαστικές αλλαγές στο χρώμα ή τις χροιές του για ποικίλες χρονικές περιόδους.

Στις γαρίδες, η διασπορά του μπλε και του κίτρινου αποδίδει πράσινο.

Η άνιση διασπορά των βιοχρωμάτων σε μέρη του σώματος παράγει μοτίβα χρωματισμού.

Οι γρήγορες φυσιολογικές χρωματικές αλλαγές συμπληρώνονται από μορφολογικές. Το ζώο είτε συνθέτει σταδιακά είτε καταστρέφει βιοχρώματα, συνήθως με προσαρμοστικό τρόπο.

Η «Συνέντευξη με τα χρώματα» είναι μια προσπάθεια τακτοποίησης των όσων έχουν ειπωθεί (και θα ειπωθούν) για τα χρώματα, σε μια σειρά, ας πούμε, εύπεπτης διδακτικής ύλης, για όλους όσοι θέλετε να «μάθετε» τα χρώματα και τον κόσμο τους.

Η σειρά έχει την μορφή μιας υποτιθέμενης, διδακτικής, συνέντευξης των χρωμάτων προς τον άνθρωπο.

Συνέντευξη με τα χρώματα

[ρλε΄]

Από τον Κύανο στα Μπλε

[ε΄]

-Συνεχίζω, εγώ το μπλε χρώμα, με τις ονομασίες μου.

Σου είπα για άλλη μια φορά για το γαλανό, την ονομασία της ανοιχτής απόχρωσης μου, που πιθανόν να σχετίζεται -όπως σου ανέφερα αρκετά προηγουμένως- με το γάλα, όπως παρομοίαζαν την ήρεμη ακυμάτιστη θάλασσα οι αρχαίοι Έλληνες, και σου έκανα αναφορά στον μύθο της Νηρηίδας Γαλάτειας. 

Μείναμε στο ερώτημα ‘τί είναι η λέξη κύανος;’

Το θέμα του κύανου σου το ξεκαθάρισα από την αρχή της ομιλίας μου στην συνέντευξη για το χρώμα μου (μπλε α΄κεφ.) με βάση μελέτης στα Ομηρικά έπη, όπου φαίνεται πως εκεί ο κύανος δεν αναφέρεται σε χρώμα αλλά σε κάποιο κράμα μετάλλου. Επαναλαμβάνω λοιπόν:

«Κύανος στα αρχαία ελληνικά ήταν ένα είδος μετάλλου, μάλλον ένα κράμα μετάλλου που είχε βαθύχρωμο μολυβί χρώμα το οποίο αντανακλούσε μια μπλε ανταύγεια, όπως τις γαλαζωπές – μπλε αποχρώσεις με τις οποίες κάποια μαύρα μαλλιά αντανακλούν το περισσό φως που πέφτει επάνω τους.

Αυτό εξάγεται από την μελέτη των Ομηρικών επών, όπου το κυανόν δεν αναφέρεται σαν χρώμα, αλλά σαν μεταλλικές κατασκευές, σε μαλλιά και τρίχες και σε βαθύχρωμα σύννεφα».

Οι λέξεις κυανούς και γλαυκός, χωρίς αρχικά να σημαίνουν μπλε, κατέληξαν στην νεοελληνική καθαρεύουσα να χρησιμοποιούνται για να εκφράσουν, το μεν κυανούν, το μπλε σκούρο χρώμα, το δε γλαυκόν, το ανοιχτό γαλάζιο χρώμα.  

Για το τί σήμαινε αρχικά ‘κυανούν’ το είπαμε ήδη, το δε ‘γλαυκόν’

σήμαινε φωτεινός, αστραποβόλος, χωρίς να υπαινίσσεται καν το γαλανό χρώμα.

Όμως επειδή αναφέρεται σε αρχαία κείμενα σε ανοιχτόχρωμα λαμπερά μάτια, πολλοί μεταφραστές το ταύτισαν με τα γαλάζια μάτια, ενώ τα γλαυκά μάτια μπορεί να ήταν γκρίζα, ή φωτεινά μελιά, ή ανοιχτοπράσινα, ή γαλαζοπράσινα….  Οπότε σε πολλές μεταφράσεις

αυθαίρετα το κυανούν μεταφράζεται σαν γαλανό και όχι σαν φωτεινό.

Σαν κυανό (cyan) στην εποχή μας, αναφέρεται πλέον η συγκεκριμένη γαλάζια, σχεδόν τυρκουάζ απόχρωση του μπλε που είναι παράγωγο χρώμα του συστήματος RGB (παράγεται από την μείξη μπλε και πράσινων ακτινοβολιών) και είναι το ένα από τα τρία βασικά χρώματα του συστήματος μείξης χρωμάτων CMYΚ, σύστημα που χρησιμοποιείται κατά κύριο λόγο στις έγχρωμες τυπογραφικές εκτυπώσεις.

Το κυανός = μπλε έχει εισχωρήσει στην νεοελληνική καθαρεύουσα αλλά δεν χρησιμοποιείται στην καθομιλουμένη όπου χρησιμοποιούμε κατά κόρον τις λέξεις μπλε, μπλου ακόμα και μπλαβής στην δημοτική.

Το καθαρευουσιάνικο ‘κυανό’ το μεταχειριζόμαστε συνήθως σε λογότυπα, όπως π.χ. κυανούς σταυρός ή σαν σύνθετο σε διάφορες λέξεις, κυρίως σε ιατρικούς όρους όπως κυάνωση, κυανοδερμία, κυανοπάθεια κ.α.

Επίσης το χρησιμοποιούμε αναφερόμενοι σε γενειάδες όπως τον κυανοπώγωνα.

Το ανοιχτόχρωμο / φωτεινό μπλε συνήθως το λέμε γαλανό ή γαλάζιο που εκτός από την προέλευση του από το γάλα, άλλοι υποστηρίζουν πως το γαλάζιο προέρχεται από το ορυκτό κάλαις από το οποίο εξάγομε αυτό το χρώμα.

Παρομοίως σε άλλες γλώσσες η ονομασία του ανοιχτού μπλε χρώματος προέρχεται από το ορυκτό αζουρίτης, έτσι έχουμε το αζούρ σε λατινικές γλώσσες και το άζραα στα αραβικά.

Όσο για το τυρκουάζ (αυτό το γαλαζοπράσινο χρώμα) η ονομασία του σημαίνει ‘τούρκικο μπλε’.

Λέγεται πως σε κάποια περίοδο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας οι μουσουλμάνοι υπήκοοι δια νόμου έπρεπε να φορούν γαλάζια φέσια, οι χριστιανοί κόκκινα και οι εβραίοι κίτρινα.

Η έννοια του μπλε χρώματος είναι σχετικά νέα στην ελληνική και σχεδόν σε όλες τις γλώσσες του κόσμου, οπότε έχουν ελλιπές ή φτωχότατο λεξιλόγιο αναφορικά με αυτό το χρώμα.

Υπάρχουν αρκετές γλώσσες, όπως σου είπα και προηγουμένως, που ακόμα και σήμερα χρησιμοποιούν τις ίδιες ονομασίες τόσο για το μπλε, όσο και για το πράσινο χρώμα.

Είναι λοιπόν κατανοητό ότι για τους παραπάνω λόγους και η ελληνική γλώσσα είναι αρκετά φτωχή σε ονομασίες για το μπλε χρώμα.

Ακόμα κι αυτή η λέξη ΜΠΛΕ που χρησιμοποιούμε σήμερα για την απόδοση των χρωμάτων αυτής της βασικής χρωματικής ομάδας είναι αρκετά πρόσφατη και φυσικά ξενόφερτη στην ελληνική γλώσσα. Προέρχεται από την παλαιά γαλλική λέξη bleu που είχε τη ρίζα της στην αρχαία γερμανική blao, η οποία είχε και άλλες έννοιες πέραν αυτής του χρώματος.

Επίσης έχουμε τους προσδιορισμούς για διάφορες αποχρώσεις του μπλε χρώματος όπως το navy blue (μπλε του ναυτικού), bleue noir (σκούρο, σχεδόν μαύρο μπλε), royal blue (βασιλικό μπλε), bleu electric (ηλεκτρικό μπλε), το ουλτραμαρίν (το πέρα από την θάλασσα μπλε) και το πρωσικό μπλε.

Τα πράγματα στην γλώσσα μας είναι αρκετά δύσκολα ως προς τα ρήματα γιατί δεν υπάρχει στην ελληνική μονολεκτικό ρήμα που να σημαίνει γίνομαι μπλε ή κάνω κάτι μπλε, εκτός από το σπάνια μεταχειριζόμενο «κυανίζω».

Συνήθως λέμε: είμαι μπλε, γίνομαι μπλε, ή μπλαβιάζω και συνηθισμένη είναι η έκφραση «μπλάβιασε από το κρύο».